ادب يكي از واژه‌هاي نسبتا پركاربرد است كه شايد در شبانه روز چندين مرتبه آن را بشنويم، سوال اين است كه ادب چيست؟ و چگونه مي‌توان به يك نفر گفت با ادب يا بي‌ادب. با توجه به آنكه ادب يك واژه عربي است، در لغت نامه‌ها به معناي هدايت كردن مردم به سوي كارپسنديده، اخلاق نيكو و خوش و بازداشت آنها از كار زشت، تعريف شده است. بعد از توضيح لفظ ادب لازم است به سراغ قرآن برويم تا ببينيم چه موضعي نسبت به ادب دارد و از منظر قرآن ادب به چه معناست.
نشانه خردمندي و باعث مغفرت الهي
در رابطه با اهميت ادب در قرآن مي‌توان گفت همين بس است كه قرآن، رعايت ادب و نگاه داشتن حرمت افراد در روابط اجتماعي، نشانه خردمندي دانسته شده است. در آيه‌اي بعد از آنكه قرآن مسلمان‌ها را به رعايت ادب نزد رسول‌ا... (ص) امر مي‌نمايد در ادامه آن مي‌فرمايد: افرادي كه ادب را رعايت مي‌كنند كساني‌اند كه خداوند دل‌هايشان را براي پرهيزكاري آزموده (و آماده ساخته) است و در انتها مي‌فرمايد: آنان را آمرزش و پاداشي بزرگ است. يعني رعايت ادب مقدمه‌اي براي پرهيزكار شدن و باعث دريافت اجر و مغفرت الهي است.
نداي فطرت كه مورد غفلت واقع شد
خداوند تبارك و تعالي در سوره نور، رعايت حقوق ديگران را به عنوان ادب نام برده و رعايت ادب وحقّ ديگران را سرچشمه سعادت بشر معرفي مي‌كند. «ذلِكُمْ خيرٌ لكُمْ» و در انتهای آيه مي‌فرمايد: آداب واخلاق دينى، همان نداى فطرت است، كه مورد غفلت قرار گرفته و بايد با تذكر آن را بيدار كنيم.
خشوع در عبادت
خاشع بودن در عبادات يكي از آثار ادب داشتن است: همانان كه در نمازشان خاشع و فروتنند. خداوند مي‌فرمايد: كساني كه وقتي نماز مي‌خوانند متوجه هستند كه در برابر چه كسي ايستاده و با او راز و نياز مي‌كنند، ادب را رعايت كرده و در عبادت خود خشوع (ادب جسمي روحي) خواهند داشت. همان‌گونه كه روزي رسول اكرم (ص) ديد كه شخصى در حال نماز با ريش خود بازى مى‌كند، فرمودند: اگر او روح خشوع داشت، هرگز اين كار را نمىكرد.
عدم غرور و تكبر
از ديد قرآن از ديگر نشانه‌هاي ادب، غرور و عجب نداشتن است. گاهي مواقع بعضي انسان‌ها با انجام دادن چند عبادت، به غرور و عجب مي‌رسند و فكر مي‌كند كه كار بسيار بزرگي انجام داده‌اند، كه ادب قرآني اقتضا مي‌كند انسان اعمال و عبادت خود را در برابر نعمت‌هاي خداوند هيچ بداند تا به مرحله غرور نرسد كه غرور باعث بطلان عبادات و از بين رفتن اجر آنها و مانع تكامل انسان مي‌شود.
حفظ آبروي ديگران
روزي امام صادق(ع) از يكى از ياران خود پرسيد: زكات مال خودت را چه مى‌كنى؟ گفت: فقرا نزد من مى‌آيند و به آنها پرداخت مى‌كنم. امام فرمود: اين كار تو سبب ذلّت فقراست و هر كس دوست خدا را ذليل كند، گويا در كمين جنگ با او نشسته است. اگر كسي داراي ادب است با هيچ يك از كارهاي خود باعث ذلت و بي‌احترامي به ديگران نمي‌شود، خداوند در سوره توبه آيه ۱۰۴ خطاب به مسلمانان مي‌فرمايد كه وقتي صدقه مي‌دهيد فكر نكنيد به فقير داده‌ايد، بلكه شما به خدا پرداخت مي‌كنيد پس نبايد به خاطر اين كارتان بر سر آنها منت بگذاريد يا خدايي ناكرده باعث از بين رفتن آبروي او شويد. «آيا نمي‌دانستند كه فقط خداوند توبه را از بندگانش مي‌پذيرد، و صدقات را مي‌گيرد، و خداوند توبه پذير و مهربان است؟!»
نتيجه
با توجه به مطالبي كه ذكر شد، رعايت ادب مورد تاكيد قرآن و پيامبر (ص) و ائمه معصومين (ع) بوده، و ادب هم در جامعه و هم در ارتباط شخصي لازم است و براي رسيدن انسان به كمال (كه هدف از خلقت انسان همين مي‌باشد) و ارتباط با خداوند رعايت ادب ضروري و مورد تاكيد قرار گرفته است، واگر امروز در جامعه و زندگي ما مشكلاتي وجود دارد يكي از دلایل آن عدم رعايت ادب است.
منبع: روزنامه آرمان